Özbekçe


Özbekçe veya Özbek Türkçesi Türk LehçelerindenUygur grubuna ait bir lehçe.

Özbekistan'ın tek resmî dili olup Orta Asya genelinde konuşulan Türk Lehçeleri ailesinin 3'ncü büyük mensubudur. Kuzey ve güney şiveleri olmak üzere iki şivesi vardır.
Kuzey şivesi 22.000.000'a yakın bir topluluk tarafından Özbekistan'da, Güney şivesi ise yaklaşık 2.500.000 nüfuslu bir azınlık tarafından Afganistan'da konuşulur. Özbekçe Uygurca'ya yakın bir lehçedir. Ortaçağ'da Orta Asya'nın en önemli kültür ve bilim dili olmuştur.

Özbek Türkçe'si Türkistan coğrafyasında Özbekistan dışına yayılmış olan Özbek Türkleri arasında; Kırgızistan, Kazakistan, Tacikistan, Afganistan, Türkmenistan Cumhuriyetleri'nde de kullanılır. Söz konusu bazı bölgelerde, bölgenin resmi diliden de çok kullanılır.

Şimdiki zaman olarak "şimdiki - gelecek zaman" ve "şimdiki - zaman devam fiili" olmak üzere ikiye ayrılır.

Şimdiki gelecek zaman: Türkiye Türkçesi'ndeki geniş zamana yakındır. Ünsüzlerden sonra -a, ünlülerden sonra -y çekim ekidir.

bar-a-men "gidiyorum"
bar-a-sen "gidiyorsun"
bar-a-di "gidiyor"
bar-a-miz "gidiyoruz"
bar-a-siz "gidiyor"
bar-a-di (lar) "gidiyorlar"

Şimdiki zaman devamlı fiili ise -yat fiiliyle yapılmaktadır.

barayapmen "gidiyorum"
barayapsen "gidiyorsun
barayapti "gidiyor"
barayabmiz "gidiyoruz
barayabsiz "gidiyorsunuz"
barayapti (ler) "gidiyorlar"

Yazı Sistemi

1924'ten önce, bütün Orta Asya dilleri Arap yazısı ile yazılırdı. 1924-1940 arasında resmî Özbekçe, Stalin idaresi tarafından Kiril alfabesi dayatılıncaya kadar Latin alfabesi ile yazılmıştır. 1992 yılına kadar Özbekler Kiril alfabesini kullanmaya devam ettiler, fakat şimdi Kiril alfabesi hâlâ yaygın olmasına rağmen Latin alfabesi resmî olarak kabul edilmiştir.

• Kiril:

А аБ бВ вГ гД дЕ еЁ ёЖ жЗ зИ иЙ йК кЛ лМ мН нО оП пР рС сТ тУ уФ фХ хЦ цЧ чШ шЪ ъЬ ьЭ эЮ юЯ яЎ ўҚ қҒ ғҲ ҳ

• Latin:

А аB bV vG gD dЕ еYo yoJ jZ zI iY yK kL lМ mН nО оP pR rS sТ tU uF fX xTs tsCh chSh sh'-E eYu yuYa yaO' o'Q qG' g'H h